LILO Diskin genellikle başına (ge MBR - master boot record) yerleşerek
bilgisayarın düzgün bir şekilde Linux veya başka bir işletim sistemi ile
açılmasını sağlayan program.Uzun açılımı ile LInux LOader.LILO aynı
zamanda bilgisayarın Windows ve Linux ile birlikte dönüşümlü olarak
açılabilmesini sağlayan bir mekanizma da içerir.Bu sayede istediğiniz
zaman bilgisayar açılırken çalışan LILO sayesinde istediğiniz işletim
sistemini açabilirsiniz.LILO tüm dağıtımlarla birlikte gelir ve otomatik
olarak kurulur.
LINUX
Linux,serbestçe dağıtılabilen,çok
görevli,çok kullanıcılı UNIX işletim sistemi,türevidir.Linux,İnternet
üzerinde ilgili ve meraklı birçok kişi tarafından ortak olarak
geliştirilmekte olan ve başta IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar olmak
üzere birçok platformda çalışabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir
işletim sistemidir.
UNIX 70' li
yılların ortalarında büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanıcılı bir
işletim sistemi olarak geliştirilmiştir.Zaman içerisinde yayılmış ve
birçok türevi ortaya çıkmıştır.UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC
şirketinin tescilli markası olduğundan dolayı birçok şirket,aynı temele
dayanan işletim sistemleri için değişik isimler kullana gelmişlerdir.
Örnek olarak;Hewlett-Packard; HP-UX IBM; AIX Sun Microsystems; SunOS
gibi. Bugün kişisel bilgisayarlardan süper
bilgisayarlara kadar birçok bilgisayar için yazılmış bulunan UNIX
türevleri mevcuttur.Ne var ki,bu türevlerin çoğu gelişimi belirli bir
noktada durmuş ve yüksek fiyatla satılan ticari yazılımlardır.
Linux,temel
olarak Finlandiya Üniversitesin’ de öğrenci olan Linus Torvalds 'ın ve
internet üzerinde,meraklı bir çok yazılımcının katkıları ile
geliştirilmiştir.Linux,gelişimi açık bir şekilde yapılmaktadır.Bunun
anlamı,işletim sisteminin her aşaması açık olarak İnternet üzerinde
yayınlanmakta,dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test
edilmekte,hataları ve eksiklikleri tespit edilerek düzeltilmekte ve
geliştirilmektedir.Zaman zaman bu deneme aşamaları belirli bir noktada
durdurulur ve güvenilir bir işletim sistemi sunulup,geliştirme için
ayrı bir seriye devam edilir.Geliştirmede yer alan bu açıklık Linux' un
en büyük avantajlarından biridir.Gelişimi evrimseldir,hatalar anında
kullanıcılar tarafından tespit edilip rapor edilmekte ve birçok kişinin
katkısıyla düzeltilmektedir.Bazı işletim sistemi sürümleri,saatler
içerisinde güncellenebilmektedir. Linux,Andy Tannenbaum tarafından
geliştirilmiş olan Minix işletim sisteminden esinlenilmiştir.Linus
Torvalds,boş zamanlarında Minix' ten daha iyi bir işletim sistemi
yaratmak düşüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalışan Linux
çekirdeğini oluşturdu.5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa
tanıtıldı.Linus,comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir
işletim sistemi geliştirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını
beklediğini yazmıştı.İşletim sisteminin,çekirdeği için verilen
numaralar kısa sürede bir standart kazandı.a.x.y seklinde belirtilen
çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi,x gelişim aşamasını
göstermektedir.Tek sayılı x' ler geliştirme aşamalarını çift sayılı x'
ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedirler.a ise değişik
Linux sürümlerini belirtir.Bu yazının hazırlandığı Ocak 1998 içerisinde
en son güvenilir (kararlı) Linux çekirdeği 2.0.33,en son gelişim
aşamasındaki çekirdek ise 2.1.79'dur.
Linux,gerçekten
son yıllarda hızlı bir gelişme göstermiş,çeşitli ülkelerden birçok
kullanıcıya erişmiş ve yazılım desteği günden güne artmıştır.Değişik
kuruluşlar Linux sistemi ve uygulama yazılımlarını bir araya getirerek
dağıtımlar oluşturmuşlar ve kullanımını yaygınlaştırmışlardır. a) Avantajları
UNIX,işletim
sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu işletim
sisteminde platforma bağımlı bir yazılım kullanmıyorsanız,Linux ideal
bir çözümdür.Linux ücretsizdir.Sadece işletim sisteminin maliyeti
açısından değil,verdiği performans için ihtiyaç duyduğu donanım
açısından da çok ucuzdur.Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek
parçası bulunan bir platform altında çalıştığı için belirli bir Linux
sisteminin performansını artırmak için yapılması gereken yatırım,başka
bir UNIX iş istasyonunu aynı oranda geliştirmek için gereken yatırıma
göre çok düşüktür.Fakat şirketler bazında Linux' un bedava bir işletim
sistemi olması genelde göz ardı edilir.
Bir Linux makine,bu sayede sadece işletim sistemi açısından değil donanım olarak da ucuza
gelmektedir.Linux,hızla geliştirilmektedir.Bu gelişimin en büyük
yararı,eksikliklerin,kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda
hızla giderilmesidir.Linux diğer tüm işletim sistemlerine göre belirli
bir donanım için daha hızlı destek verebilmektedir.
Linux,çok değişik
donanımlar ve servisler için özel olarak hazırlanır.İşletim sisteminin
temelini oluşturan çekirdek,kullanıcı tarafından da derlenebildiği
için,bu derleme sırasında sadece kullanım amacına yönelik alt
programlarla donatılır.Bu genel olarak daha sistemin performansını
artırmaktadır.(Yani,SCSI donanımınız yoksa çekirdeğinizde SCSI ile
ilgili alt programlara yer vermezsiniz)
b)Dezavantajları
Linux' un
serbestçe dağıtılıyor olması bir çok kişinin,bu işletim sistemine
güvenmemesine yol açmıştır.Ciddi bir şey olsa,“bedava olmazdı!” kanısı
oldukça yaygındır.
Linux' un sürekli
gelişiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir.Henüz tüm
ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows 95/98/ME programlarının
bazılarını çalıştıramıyor),gelişimin bazı aşamalarında top yekin
değişiklikler yapılması,gelişimi takip etmek için bazen sürekli
yenileme yapılması,birçok kullanıcının bu işletim sistemine
güvenmemesine yol açmıştır.
Linux,herhangi
bir ticari destek altında gelişmemektedir.Bunun en büyük yararı işletim
sisteminin,ticari kaygılar taşımamasıdır.Ancak bunun yanı sıra diğer
işletim sistemlerinde olan teknik destek,dağıtım ve dokümantasyon
alanlarında eksikleri vardır.Özellikle teknik destek eksikliği,anahtar
teslim çözümlere alışmış kullanıcıların çokluğu Linux kullanıcılarının
sayısını sınırlayan temel faktörler olmuşlardır.
Bu konudaki
eksikliği gidermek için,çeşitli gönüllü kuruluşlar,kullanıcı grupları
oluşmuştur.Zamanla Linux,teknik desteği ticari bir konu olarak ortaya
çıkmıştır.Şu anda tüm Dünya’ da Linux çözümleri konusunda teknik destek
veren,danışmanlar bulunmaktadır.
Linux işletim
sistemini geliştirenlerin,ticari kaygılar gütmemeleri bazı ticari
yazılımların,Linux üzerinde gelişmemesine sebep olmuştur.Linux
üzerinde,belirli konularda diğer işletim sistemlerinden aşağı kalmayan
yazılımlar bulunmasına rağmen (mesela,Star Office) ,belirli bazı
konularda çok zayıf kalmıştır (mesela oyunlar).
Linux,üzerinde
yer alan çözümlerin hepsi,basit kullanıcıların rahatça kullanabileceği
düzeyde değildir.Bazı çözümler,kullanıcıların belirli bir yazılım ve
işletim sistemi bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir.
Sonuç olarak,diğer işletim sistemleri ile yapamadığımız birçok uygulamayı,Linux
sayesinde gerçekleştirebilirsiniz ve belirli bir donanım ile gösterdiği
performansın bir çok işletim sisteminin üzerinde olduğunu
söyleyebiliriz.Ne var ki,her uygulama için Linux' un ideal bir çözüm
olarak ortaya çıkmadığının bilincinde olmak gerekir.Ama ilerleyen
senelerde üzerinde geliştirilen uygulama yazılımları daha çok kişiyi
başka işletim sistemleri kullanmaktan vazgeçirecektir. c) Yazılım Özellikleri
Bir işletim
sistemi,ne kadar mükemmel olursa olsun,uygulama yazılımlarının çokluğu
ve kalitesi ile varolabilir.Herhangi bir Linux dağıtımı içerisinde,değişik amaçlara hizmet eden birçok yazılım bulunmaktadır.Ancak
her geçen gün bu dağıtımlar da yer almayan yeni yeni yazılımlar
çıkmaktadır.
Linux' a özel veya
Linux üzerinde geliştirilen yazılımların bazılarını internet
sitelerinden bulmak mümkündür.Birkaçı elektronik devre tasarım
yazılımları,oyun programları gibi birçok değişik yazılım bulunmaktadır.Programcılık ile uğraşan kimseler için de bir sürü imkan sağlayan Linux
üzerinde C,C++,Fortran,Java,Pascal,Ada,Perl,Tcl/Tk,ve diğer
derleyicileri,bunların dışında editörler,hata ayıklayıcıları
bulunmaktadır.
Linux' un bu denli
sevilmesi ve yaygınlaşması çeşitli şirketlerin (Macintosh,Sun,IBM
gibi) Linux üzerinde çalışan ticari yazılımlar geliştirmesine yol
açmıştır.
Linux' un hem
konsolda (text) hem de grafik arabirimi olan X-window' da Türkçe desteği
vardır.Söz konusu desteğin daha da yaygınlaştırılması ve
genelleştirilmesi için çalışmalar devam etmektedir.Türkiye Linux
Kullanıcıları Grubu tarafından yürütülen,Türkçe Linux Dağıtımı Projesi
- TüLiDaP dahilinde TURKUAZ ortaya çıktı.Turkuaz,LINUX işletim sistemi
üzerinde geliştirilen programların tüm Türkçe desteğini bir araya
getirmeyi ve bir dağıtım halinde sunmayı amaçlamaktadır.
Diğer işletim
sistemlerine belirgin avantajları vardır.Son örnek olarak Aralık 1997'
de Pentium tabanlı işlemcilerde,işlemciye bir makine dilinde bir dizi
komut gönderildiğinde makinenin çöktüğü açığa çıktı.Bu hatanın yaması
Linux işletim sistemleri için 1 hafta gibi kısa bir sürede yazıldı.Fakat,diğer işletim sistemleri için yamalar hala yapılmış değil.
Linux,dizayn
aşamasından bu yana hep birden çok kullanıcıyı desteklemek amacıyla
yazılmış ve buna göre programlanmıştır ve birden çok görevin,aynı anda
yapılmasına olanak veren bir işletim sistemdir. d) Shell Kavramı
Shell (kabuk),bilgisayar ile kullanıcı arasında bağlantıyı sağlayan ve Unix’ in bir
parçası olan bir kavramdır.Girilen komutları bilgisayara iletir ve
sonuçları kullanıcıya iletir.(DOS işletim sistemindeki Command.com gibi
düşünülebilir)
e) Sistem Gereksinimi Linux İşletim
Sistemi,8 MB gerçek bellek,16 MB’ ı swap olmak üzere,toplam 24 MB’
lık hafıza alanında rahatlıkla gerçekleştirir.(Hatta bu belleğin,yarısın da bile çalışabilir) f) Linux
Çekirdeği (Kernel) Çekirdek,kısaca Linux işletim sisteminde
tüm hayati işlemlerden sorumlu olan yönetim kademesidir.(DOS’ taki
Command.com gibi düşünülebilir.
Linux' un
çekirdeği bir bakıma sistemin beyni sayılır.Dünya üzerindeki
dağıtımların hepsi (Mandrake,Red Hat,Caldera gibi) aynı çekirdeği
kullanır,tek değişen şey dosya ve dizin yapısı,dağıtıma giren
belgeler,paketler vs' dir.
Çekirdek,sistemin
düzgün çalışmasından,bilgisayar kaynaklarının düzenlenmesinden,kullanıcılarının görevlerinin sırayla yapılmasından,bellek
denetiminden,yan birimlerin (CD-ROM,teyp,disket sürücü vb)
çalışmasından ve benzeri işlemlerden sorumludur.
Aslında Linux,pek
çok kullanıcının kafasına masaüstüyle,uygulama yazılımlarıyla,sunucu
programlarıyla komple bir işletim sistemi olarak girmiş durumda.Ancak
durum bundan biraz farklı.Linux,sistemin yönetimini ele alan
çekirdeğin (kernel) adına veriliyor.Derlenmiş hali yaklaşık 500Kb tutan
çekirdek,kaynak kodlarıyla sıkıştırılmış halde 20Mb'dan fazla yer
kaplıyor.Bu kadar alanda tüm donanım sürücüleri de bulunuyor. g)Root Sistemdeki en yetkili kullanıcı,bir başka deyişle sistemin imparatoru.Linux işletim sistemini yönetmek için root kullanıcısı parolasına gerek
vardır.Genellikle ağ servisleri,sistem servisleri,kullanıcı açma ve
kapama,yedekleme yapma için tüm işlemler root kullanıcısının görevidir
ve sistemin tüm sorumluluğu da bu kullanıcıdadır.>
h)GNU
Linux projesinin,bugünkü başarısının en büyük nedenlerinden birisi Özgür Yazılım Vakfı
(Free Software Foundation - FSF) tarafından hamiliği yapılan GNU
projesidir.GNU projesi kapsamında yüksek kalitede bir çok geliştirme ve
uygulama yazılımı açık kaynak kodu ile birlikte özgürce dağıtılmaktadır.Bu bağlamda,Linux işletim sisteminin,yalnızca çekirdeğini
oluşturmaktadır.Sistemin tüm diğer bileşenleri,GNU vb.kaynaklardan
sağlanan özgür yazılım ürünlerinden oluşmaktadır.Linux,çekirdeği
(kernel) Linux B.Torvalds tarafından GPL (General Public License)
altında tescillenmiştir.Her isteyen kendi kopyasını yapabilir,satabilir,başkalarına dağıtabilir. i) Linux Çeşitleri Slackware 10 milyon
Belki de en yaygın olarak yer alan
dağıtım,Slackware dağıtımıdır. Red-Hat 12 milyon
Kurulum sırasında rahatlıkla takip edilebilen menüler ve grafik ekranı
var.İnternet’ e bağlanabiliyor. Gelecek
19
milyon
Web tabanlı linux entegrasyonu geliştire biliyor.
Debian
10 milyon
Deneyimsiz kullanıcılara göre Debian tam bir maceradır.
Caldera
5 milyon
Caldera Linux,masaüstünde ve küçük-orta ölçekli sunucularda ideal bir
linux dağıtımıdır. InfoMagic
7
milyon
Diğer linux dağılımları arasında kendine farklı bir yer edinmiştir.
SuSe
59 $
1993 yılında
birkaç Alman genci,Slackware yazılımını baz alarak SuSe’ yi
geliştirmişlerdir. Mandrake
15
milyon
3 yıl önce Fransa’ da Mandrakesoft tarafından geliştirilmiştir.
Turkuaz
12
milyon
Türkçe destek sağlar.
Mandrake
Caldera
Red-Hat
SuSe
Slackware
Debian
Grafik
Arayüz
KDE 1.1
KDE 1.1
Gnome 1.0
KDE 1.1
KDE 1.1
fvwm
Kaynak
Kodu
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Star
Office
Var
Var
Var
Var
Yok
Yok
True Type
Var
Yok
Var
Yok
Yok
Yok
Destek
100 gün
e-posta
90 gün
e-posta veya tel
90 gün
e-posta
e-posta ve
telefon
Yok
Yok
Cd Sayısı
6
3
3-11
6
1
4
Avantajları
Red-Hat’
taki tüm paketleri ve daha fazlasını içeriyor.
Kolay kurulum ve kullanım yüksek kaliteli teknik hizmet
Kurulumunda bazı hatalar göze çarpıyor, kullanıcı istemese de
ilk GNO açılıyor.
Kurulumdan
sonra bir takım ayarları yapmak zor.
Teknik
desteği nerdeyse hiç yok, grafik kurulum yapmıyor.
Zor
kuruluyor, öğrenmesi zor.
j) KDE ve GNOME
Her ikiside
pencere yöneticisidir, seçim yapma olanağınız da var, Switchdesk komutu
size bu konuda yardımcı oluyor.
Temel Linux
Komutlar
Daha önce,UNIX
tabanlı bir işletim sisteminde çalışanlar için Linux,öğrenilmesi çok
kolay bir sistem olacaktır.Standart bir UNIX sisteminde yer alan hemen
hemen tüm komutlar,Linux' a taşınmıştır.Onlarca çeşit kabuğun yanı
sıra,programcının işini kolaylaştıran diller ve temel her türlü komut
(,ls,less,finger),Linux' ta vardır.
Ağ ve İnternet
uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm) yanında metin editörleri
olarak vi,vim (vi' in daha gelişmiş sürümü),pico ve joe sayılabilir.Editörlerden,Emacs da Linux altında denemeye değer programlardandır.Kelime işlem programlarından troff,groff (GNU troff) ve daha modern
metin işleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir.Ayrıca Windows ara
yüzü olan Linux sürümlerinde Star Office kullanma şansıda vardır.
Bazı program
isimlerinin (GNU-tar,GNU-bash gibi) başında görebileceğiniz GNU (Gnu is
Not UNIX!),Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kuruluştur.GNU,lisansını ve yazarını korumak koşuluyla programları kaynak koduyla
birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır.Örnek olarak tcsh ve GNU bash,Linux altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir.Diğer kabuklar
arasında zsh,ash,ksh ve csh sayılabilir. Login
: Linux server’ a bağlanmak için,(önceden kayıtlı isek) kullanıcı
adımızı girdiğimiz ve arkasından şifremizi girdiğimiz bir komuttur.(Windows 95/98/ME’ ye girerken karşımıza çıkan şifre ekranı gibi düşüne
biliriz ama burada şifreyi girmek zorundayız,yoksa bağlanmamıza izin
vermez)
Örnek : bilmuh
login:kocbey
Password:*****
Passwd
: Şifre değiştirmek için kullanılır. Örnek : passwd
Changing
password for kocbey
Old
password:*****
New
password:******
Retype
new password:******
Logout
: Linux Sisteminden çıkmak için kullanılır. Örnek : logout
Finger
: Kullanıcılar
hakkında bilgi verir.Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm
kullanıcılar hakkında bilgi verir.Açılış klasörü (directory) ve
kullanılan shell (kabuk) ismi,login name,gerçek isim,terminal,boş
durma zamanı (idle time),sisteme giriş (login) zamanı,biliniyorsa ofis
bilgisi verilir (buna,kısa (short) form denir).İsim (name) parametsesi
kullanıldığında,verilen isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir.
Örnek : finger
kocbey Ls
: Linux Sistemde
bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS’ taki DIR komutu
gibi)
Örnek : ls Clear: Linux İşletim Sisteminde ekran görüntüsünü temizler. Örnek : Clear
UNİX
a) Unix Tarihi
1969 yılında Bell
laboratuarlarında çalışan Ken Thompson ucuz ve kolay bir programlama
ortamı geliştirmeyi düşündü.Üzerinde çalıştığı “Uzay Gezisi” (Space
Travel) adlı programı,güneş sistemindeki gezegenlerin hareketlerini
simüle ediyordu.Çalıştığı bilgisayar General Electric’ in GE645,üzerindeki işletim sistemi Multics idi.Bu hantal ve pahalı bilgisayar
yerine küçük bir bilgisayar olan PDP-7 (Digital Equipment Corp.)
üzerinde çalışmak üzere bir çalışma ortamı geliştirdi (Multics altında)
ve buna Unix adını verdi.Bu çalışma ile Thompson,Bell
laboratuarlarındaki Dennis ve Ritchie’ nin dikkatlerini çekti ve 1971
yılında Bell laboratuarlarında çalışır hale getirildi.
İlk başlarda
PDP-7’ de çalışan Unix daha sonra PDP-11/40 ve /45’ özellikle PDP-11/70’
de kullanıldı.Bunlar yapılırken en ucuz şekilde herkese Unix lisansı
verildi.Böylece Unix’ in pek çok üniversiteye girmesi sağlandı.AT&T
sayesinde Amerika’ daki üniversitelerin %80’ inden fazlasında Unix
kullanıldı.
Unix ilk başta
Assembly dili ile yazıldı.Daha sonra Thompson İşletim sistemini biraz
daha yüksek bir dil ile yazmayı düşündü.Buna B dili dendi.Daha sonra bu
dil üzerinde Dennis ve Ritchie çok çalıştılar ve 1973 yılında buna C
dili dediler.1980’ lerde mantar
gibi bir çok Unix’ ler türedi.Ör: Cromix,Idris,Ultrix,Xenix,Version
7,BSD,vb.1990’ lar da iki Unix sistemi baskın çıktı.(Berkeley Unix,System V Unix veya ondan türeyen Xenix,Vp/ix vb.)
Berkeley Unix
Geçen son 15 yılda
University of California at Berkeley Unix gelişmesinin odak noktası idi.Bir çok üniversite ve organizasyona Unix dağıtan ana Unix dağıtıcısı
idi.Unix’ e cshell,history,job control,vi editor,improved file
handling ve communication programları eklendi.Çıkardıkları en Unix
sürümü Unix 4.3 BSD (Berkley Standart Distribution)’ dir.
Unix System V
En büyük
değişiklik 1983’ de AT&T’ nin iş ortakları için yazılım destekleyicisi
oldu.Ve lisans ücretlerini ucuza sattı.1986’ da AT&T Unix System V
release 3.0’ ı duyurdu.Bunda network ortamındaki dosya paylaşımı ve
Unix’ de geliştirilen yazılımların diğer Unix makinalarına taşınması
kavramları geliştirildi.
1989 yılında OSF
ve UI,X-WINDOWS standardını belirleyen X/OPEN isimli bir konsorsiyuma
üye oldular.X-Windows,dil çevirici (language tranlator) gibi çalışır
ve içinde grafik komutları da bulunur.Örneğin bir kare çizmek
istendiğinde kare için detaylı komutlar yerine,genel amaçlı bir grafik
komutu ile kare komutunu verilir.X-Windows bu komutu her bir terminal
çeşidine göre açarak gerekli şekli ekrana çizer.
UNIX,Internet’ in
gelişimiyle birlikte kendine haklı bir saygınlık kazanmıştır.Özellikle
akademik alanda,geniş ağ sistemlerinde dosya sunucusu,veritabanı
sunucu olarak güvenilir ve güvenli bir yapı içinde hizmet verebilir.UNIX kullanan firmalar çok çeşitlidir.Sun’ ın Solari’ si,IBM’ in AIX’
i,Hewlett Packard’ ın HP/UX’ i,Data General’ in DG/UX’ i yaygın bir
şekilde kullanılan UNIX’ lere örnek oluşturmaktadır. b) Unix Shell
Komut
yorumlayıcısı (command interpreter) olarak çalışır.Birden fazla basit
komutun birleştirilmesi ile bir programlama dili olarak kullanılabilir.Unix sistemlerde,Bourne Shell (sh) prompt’ u ise $ ve C Shell (Csh) prompt’ u ise %’ dir.Shell (komut yorumlayıcı),kullanıcıdan
aldığı komutları gerekirse Utility programlarını kullanarak,çekirdek
sayesinde donanıma aktarılıp yapılır. c) Temel Unix
Komutları
Diğer Unix Komutları için
bakınız. Login
: Unix server’ a bağlanmak için,(önceden kayıtlı isek) kullanıcı
adımızı girdiğimiz ve arkasından şifremizi girdiğimiz bir komuttur.(Windows 95/98/ME’ ye girerken karşımıza çıkan şifre ekranı gibi düşüne
biliriz ama burada şifreyi girmek zorundayız,yoksa bağlanmamıza izin
vermez)
Örnek : Welcome to
UNIX VERSION 7.3 Enjoy Your Computing
Login:kocbey
Password:*****
Passwd
: Şifre değiştirmek için kullanılır. Örnek : passwd
Changing
password for kocbey
Old password:******
New
password:******
Retype
new password:******
Logout
: Unix Sisteminden çıkmak için kullanılır. Örnek : logout
Finger
: Kullanıcılar
hakkında bilgi verir.Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm
kullanıcılar hakkında bilgi verir.Açılış klasörü (directory) ve
kullanılan shell (kabuk) ismi,login name,gerçek isim,terminal,boş
durma zamanı (idle time),sisteme giriş (login) zamanı,biliniyorsa ofis
bilgisi verilir (buna,kısa (short) form denir).İsim (name) parametresi
kullanıldığında,verilen isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir. Örnek : finger
kocbey Ls
: Unix Sistemde
bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS’ taki DIR komutu
gibi)
Örnek : ls
WİNDOWOS NT
Microsoft NT (New
Technology) İşletim Sistemi,Windows NT 3.1 adıyla sunulan 1993' teki
sürümünden bu yana,ağ işletim sistemleri için,standart belirleyici
olmuştur.İlk sürümünün kullanışsızlığına karşın,bu işletim sisteminin
özellikleri ve işlevselliği daha sonra sürekli olarak gelişmiştir.Büyük
reklam kampanyaları,Microsoft'un gündemdeki işletim sistemi Windows 95
ile ilgilenirken,Windows NT' ye bir takım yeni özellikler ve işlevler,gürültülü olmasa bile düzenli olarak eklenmiştir.Ağ yazılım uzmanları
bu ilerlemeyi ve her yeni ilerlemeyle birlikte gelen kazanımları da fark
etmişler,ancak hiçbir zaman Windows NT' yi ağ işletim sistemleri içinde
bir lider olarak ilan etmeye hazır olmamışlardır.Windows NT sürüm 4' ün
gelişmesiyle bu durum değişmiştir.
Windows NT' nin 4.Sürümü,Windows 95' den gelen kullanımı kolay grafik arabirimleri
kendisiyle bütünleştirmesi,hem de farklı coğrafi konumlardaki
kullanıcılarla kurulacak bağlantı sorunlarına getirdiği çözümler
açısından,ağ işletim sistemleri içinde oldukça büyük bir gelişimi
temsil etmektedir.Tüm kullanıcıların bağlantılarını yaptıktan sonra da,bilginin paylaşımı için insanların çalışma biçimlerinde kökten
değişiklikler yapacak olan,yeni ve güçlü birtakım araçlar da
sağlamaktadır.
Dahası,teknolojik
mekanizmanın tümü,daha önce olduğundan çok daha kolay bir biçimde
denetlenmekte ve yapılandırılmaktadır.Windows NT Server' ın 4.Sürümü
zahmetsiz bir yönetime doğru adımdır.Windows NT ağı,genellikle
istemci/sunucu mimarisi olarak adlandırılan merkezleşmiş bir ağ işletim
sistemini kullanır.Ağ işletim sisteminin büyük bölümünün çalıştırıldığı
merkezi bilgisayar,sunucu (server) olarak adlandırılır.Sunucu
tarafından yönetilen kaynakları kullanan bilgisayara ise istemci
(client) denir.Böylece bir ağdaki tüm bilgisayarlar,sunucu ya da
istemci olarak görevlendirilmişlerdir.Sunucular hizmet sağlar,istemciler de bu hizmetleri kullanırlar.
Her bilgisayar,bir işletim sistemi gerektirir.Ancak,bir ağ sunucusu ile bir ağ
istemcisinin gereksinimleri genellikle çok farklı olmaktadır.Bir
sunucu,bir kişisel PC işletim sistemi tarafından normal olarak
kullanılan işlevlere ek olarak,şu işlemleri de yönetmelidir ;
Uzak dosya
sistemleri
Paylaşılan
uygulamaların çalıştırılması
Paylaşılan ağ
aygıtları için girdi ve çıktı
Ağ bağlantılı
işlemlerin CPU zamanlaması
Ağ güvenliği
Ağ sunucusu,sunucuya özgü ek ağ işlevleri için tasarlanan bir işletim sistemini
kullanır.Bir sunucu düzinelerce ve hatta yüzlerce kullanıcı için
yazdırma,dosya ve diğer hizmetleri sağlamak zorunda olduğundan,bir ağ
işletim sistemi güçlendirilmiş ve sağlam olmak zorundadır.Birçok
kullanıcı,işlerinin yapılması için sunucuya güvenir,bu nedenle sık
yinelenen sistem hatalarını ve hatta reboot yapmak zorunda kalmak
istemez.
Bir ağ istemcisi,iş istasyonu işletim sistemini kullanır.Çünkü,istemci işletim sistemi,sunucu işletim sistemi kadar dayanıklı olmak zorunda değildir.Bir iş
istasyonunun yeniden önyüklemesi,kullanıcı için sıkıntı yaratabilir ama
bir başkasının çalışmasını aksatmaz.Bir istemci için yerleşik bir
güvenlik sistemi de gerekmez,çünkü istemcinin güvenliği ağ işletim
sistemi tarafından sağlanmaktadır.Bir Windows NT Server ağındaki
istemciler,MS-DOS,Microsoft Windows 3.1,Windows 95,Windows NT
Workstation,UNIX,Macintosh OS ve OS/2 gibi herhangi bir işletim
sisteminde olduğu gibi çalışırlar.Bununla birlikte,bir istemci işletim
sistemi ne kadar gelişmiş olursa,güvenlik ve bilgi paylaşımı
alanlarında ağ işletim sistemiyle işbirliği de o kadar iyi olur.
Microsoft Windows
NT,çok kullanıcılı sistemlerde,güvenlik,multitasking,istemci– sunucu
(client–server) modeli gibi konuları destekleyen bir işletim sistemidir.NT
Workstation ve NT Server olmak üzere iki çeşittir.
1. NT Server
NT Server önemli
görevleri üstlenen güçlü bir ağ işletim sistemidir.NT Server ağ
yönetiminde gereksinim duyulan yardımcı ve yönetici programlara
sahiptir.NT Server işletim sisteminin en önemli özelliği istemci -
sunucu (Client – Server) işletim modelidir.NT Server işletim sistemiyle
birlikte Microsoft,Backoffice stratejisini geliştirmiştir.Backoffice,server programlarından oluşan bir program ailesidir.
2.
NT Workstation
NT Workstation,yerel güvenliğe sahip olan
bir işletim sistemidir.NT Workstation tek başına güçlü bir işletim
sistemi olarak kullanılabildiği gibi,eşler arası (peer to peer) ağ
olarak da kullanılabilir.NT Workstation aynı zamanda NT Server’ ın bir
iş istasyonu olarak da kullanılır.
Donanım Bağımsızlığı
Taşınabilirlik
veya mimari bağımsızlık olarak da bilinen donanım bağımsızlığı,Windows
NT'nin yalnızca bir işlemci türü için tasarlanmadığı anlamına gelir.Gerçekte,ilk gerçekleştirilişi,bir Reduced Instruction Set Computing
–RISC yongası (chip) olan MIPS R4000 üzerinedir.Windows NT Server' ın
veya Windows NT Workstation' ın 4.Sürümünü şu işlemcilere yüklenebilir
;
Intel 80486,Pentium,Pentium Pro ve üstü
DEC Alpha RISC
MIPS RISC
Power PC
İşlemciler iki
sınıfa ayrılır.Bunlar;
CICS
işlemciler: Intel 80386,80486,Pentium ve bazı diğer güncel işlemciler.Bu
işlemciler çok sayıda makine kodu içerirler. RISC işlemciler: 80’ li yıların ortasında geliştirilen bu işlemci tipinde,CICS işlemcilerden farklı olarak daha az sayıda makine komutu bulunmakta
ve bundan dolayı daha kısa sürede işlem yapma ve komutları daha hızlı
işleme yeteneklerine sahiptir. Windows NT' nin belirli bir işlemci için
yazılan parçaları,hardware absraction layer HAL (donanım soyutlama
katmanı) denilen,yazılımın küçük bir kısmına yalıtılmıştır.Microsoft'ta çalışan mühendisler,işletim sistemini yeni bir yongaya
taşımak için; C kodunu yeniden derlemişler ve yeni bir HAL yazmışlardır.Bu,göründüğü kadar kolay değilse de,çok zor olduğu da söylenemez.Sonuç,maliyet ile başarım arasında,özel durumunuza en uygun dengeyi kuracak bir donanımı seçebilmektir.
Çoklu işlemciler
için destek
Windows NT Server,simetrik çoklu işlemcili bilgisayarları da desteklemektedir.Dört
işlemcili bir bilgisayara yüklenebilir.Windows NT Workstation ikiden
fazla işlemcisi olmayan makinelerle sınırlanmıştır.
Çok görevlilik ve çoklu çalışma
Çok görevlilik,sizi birçok şeyin aynı
anda olduğuna inandıran bir yanılsamadır.Gerçekte olan,işlemcinin
birçok görev arasında hızla geçiş yapmasıdır.Çok görevlilik,hızlı bir
bilgisayarda ve onu iyi kullanan (Windows 95) bir işletim sisteminde,birçok şeyin aynı anda olduğu izlenimini veren oldukça inandırıcı bir
yanılmasa yaratmaktadır.Windows NT,çok görevliliği çok iyi kullanmakta
ve her görevi diğerlerinden özenle ayırmaktadır.Bu,aksayan bir
programın tüm sistemi bozmasını önlemek için gereklidir.Çökmüş bir
uygulama,diğer görevleri veya sistemin kendisini etkilemeden
kapatılabilir.
Bununla birlikte
Windows NT,çoklu çalışmayı gerçekleştiren uygulamalardan da
yararlanabilir.Çoklu çalışma,bir uygulamanın çok sayıda yürütme yolunu
iş parçacığı (thread) kullanabildiği bir işlemdir.Çok işlemcili bir
bilgisayarla işlem yaparken,iki iş parçacığı aynı anda çalışabilir.Başka bir deyişle çoklu çalışma,çok görevliliğin yapar gibi göründüğü şeyi gerçekte yapmaktadır.
NT dosya sistemi
NT File System
(NTFS),Windows NT Server ve Windows NT Workstation ile kullanılabilmesi
için tasarlanmıştır.Söz konusu dosya sistemi,daha önceden çalışmış
olabileceğiniz File Allocation Table (FAT) veya VFAT sistemlerinden
oldukça farklıdır ve bir ağ ortamına çok daha iyi uyar.NTFS şu
özellikleri içerir:
Boşluklar dahil 255 karaktere kadar dosya adları ve çoklu uzantılar için
destek.
Kısa MS-DOS uyumlu dosya adlarının otomatik oluşumu.
Sıcak düzenleme
özelliği.Kötü disk bölümündeki veri otomatik olarak iyi bir bölüme
taşınır ve kötü olan,hizmetten kaldırılır.
Dosya ve klasörler için izinler belirlemenizi sağlayan yerleşik
güvenlik.
Disk hatası durumunda dosyaları geri yüklemek için kullanılabilecek
günlük dosyası biçimindeki hata toleransı.
Özet olarak,Microsoft Windows NT ( New Technology ),Microsoft’ un Windows
ailesinden pek çok alanda farklılık gösteren ve en iddialı işletim
sistemidir.Windows NT multi-thread ve çoğul-işlemli yeteneklere sahip
bir işletim sistemidir.Bir server olarak pek çok işi hiç
duraklamaksızın yapabilir.Windows NT,Microsoft’ un “Her Yerde Ağ”
stratejisinden yola çıkan ve son noktayı koyan bir ağ işletim
sistemidir.NT,Gigabyte’ larca dosyaları,birçok diski ve kaynağı aynı
anda idare edebilen bir yapıya sahiptir.NT,geriye uyumluluk olarak
Windows programlarından çoğunu çalıştırabilir.NT ile beraber gelen
ekstra yönetim ve ağ izleme araçları sayesinde tüm ağı çok kolay bir
şekilde izleyebilirsiniz.
Dosya Güvenliği
Dosya güvenliğini sağlamanın iki yolu vardır: ·
Dosya erişimini denetlemek
· Dosya bütünlüğünü korumak
Hem veri hem de belge dosyaları yapılandırılmış biçimde veri içerir,ancak belge dosyaları genellikle insanlar tarafından okunabilirken,veri
dosyaları bir program tarafından yorumlanmalıdır.Microsoft Windows NT Server sürüm 4 hem klasör hem de dosya düzeyinde
erişimi denetlemenize olanak sağlar.Böylece,bir klasöre tam erişimi
olan biri,o klasördeki bir dosyaya erişemeyebilir veya bunun tam tersi.Ancak bu sadece,NTFS dosya sistemini seçmişseniz mümkün olabilir.Aslında,Windows NT' deki izinler,herhangi bir dosyaya atanabilen
bileşimlerdir. Kişisel dosya özellikleri şunlardır:
Read (Okuma) (R)
Write (Yazma) (W)
Execute (Çalıştırma) (E)
Delete (Silme)
(D)Change Permissions (P)
Take Ownership (O)
Ayrıca,yetkilendirilmemiş erişim denemelerini önleyecek şekilde hassas
ve gizli dosyaları denetlemek gerekir.Program dosyaları
Program dosyaları
ve onları içeren klasörler,hemen her zaman Read' e (yalnızca okuma)
ayarlanmalıdır.Çünkü,kullanıcılar nadiren yazmaya gerek duyacaklardır.Ayrıca Read erişimi,kullanıcıların kasıtlı veya kasıtsız olarak
dosyaların silinmesi,üzerine yazmasını ya da virüs getirmesini önler.Bununla birlikte,bütün dosyaları Read' e ayarlamak da yeterli değildir,çünkü bir klasöre Change Permissions erişimi olan bir kullanıcı,klasördeki herhangi dosya için erişimi değiştirebilir.
Güvenlik
Windows NT server,yönetici tarafından herhangi bir ağ türü için yapılandırılabilen birçok
güvenlik özelliği içerir.Ağ üzerindeki bilgi değerlidir ve korunması
gereklidir.Ağ ne kadar büyük olursa,güvenlik de o denli önemli olur;
sistem hataları ve kullanıcı sorunları üreyebilir.Ağ,her kullanıcının
verisini donanım ve yazılım hatalarından korumalı,yetkisiz
kullanıcıları dışarıda bırakıp yetkili kullanıcıları da yapmamaları
gereken şeylerden uzak tutmalıdır.
RAID desteği
Redundant Array of
Inexpensive Disks -RAID teknolojisi,sabit sürücülerin hata toleransını
geliştirmektedir.Birçok durumda RAID olanağından yalnızca belirli bir
donanımı satın alarak yararlanabilirsiniz.Windows NT Server yalnızca
SCSI donanımı ve standart sabit sürücüler gerektiren bir RAID yazılım
desteği sağlamaktadır.
Microsoft Internet
Information Server
Windows NT Server,sürüm 4' ün ayrılmaz
parçası olan Internet Information Server (IIS),World Wide Web,ftp ve
Gopher hizmetlerini kurup yönetmenize izin verir.
Microsoft Exchange
Microsoft
Exchange,Internet postası ve Microsoft Mail'i uzlaştıran yerleşik bir
ileti merkezidir.İletilere katıştırılmış biçimde dosya gönderip
alınabilir.Ağa Exchange Server' ı ekleyerek,yerel ve dünya çapındaki
ağlarla tam bir ileti ve bilgi paylaşım sistemi yaratılabilir.
Windows NT Server
İçin Donanım Gerekleri
Windows NT Server
güçlü bir işletim sistemi olduğu için,doğal olarak güçlü bir
bilgisayarı gerektirir.Kimi sunucular daha fazla,kimileri ise daha az
güçlü donanımlar gerektirmektedir. Aşağıdakiler,bir sunucu için temel donanım gerekleridir.Bir Intel
80486/66 veya daha yükseği,bir Intel Pentium,Power PC,Digital
Alpha AXP veya MIPS R4x00 gibi bir desteklenmiş RISK işlemcisi.Windows NT Server bilgisayarları en fazla 4 mikroişlemciye kadar
destekler.Windows NT server ile çalışan bir işlemci için en küçük
değer 80486/25 olsa da,etki alanı denetçisi veya dosya sunucusu
rolündeki bir bilgisayarın en az bir Pentium mikroişlemcisi
olmalıdır.80486/66,NT Server ile çalışan diğer herhangi bir
bilgisayar için en gerçekçi minimum değerdir.Windows NT
Server sistem dosyalarının bulunacağı bölmede en az 123 MB sabit
disk alanı.RISC tabanlı bilgisayarlar için,sabit sürücü bölmesi
üzerinde en az 159 MB sabit disk alanı olmalıdır.VGA ya da daha
iyi bir ekran.Ağ üzerinde
yükleme yapmayan herhangi bir bilgisayar için,desteklenmiş bir
CD-ROM sürücü.Intel x86 tabanlı bir bilgisayar için,desteklenmiş
CD-ROM sürücüsüne ek olarak bir 3.5 inç yüksek yoğunluklu disket
sürücü.x86 tabanlı
bilgisayarlar için en az 12 MB RAM; 16 MB önerilen,32MB ise en iyi
olandır.RISC tabanlı bilgisayarlar için en az 16 MB RAM; 32 MB
olmalıdır.Fare veya
başka bir imleme aygıtı.Desteklenmiş bir ağ kartı.
Desteklenmiş
terimi,donanımın,Windows NT Server CD-ROM' unda bulunan Windows NT 4.0
donanım uyumluluk listesinde bulunması anlamına gelir.
İyi Bir Parola Seçmenin Kuralları
İyi bir parola
aşağıdaki özelliklere sahiptir :
Oturum açma
adındaki karakterlerin bir rotasyonu değildir.En azında iki
alfabetik ve bir tane de alfabetik olmayan karakter içerir.En az altı
karakter uzunluğundadır.Parola,kullanıcı adı ve baş harfleri,çocuklarının veya diğer belirgin kişi adlarının baş harfleri veya bu tür
verilerle kullanıcının doğum tarihi ve telefon numarası gibi verilerin
bileşimi de olmamalıdır.
NT Workstation ve NT Server
Karşılaştırması
NT Workstation,yerel güvenliği (client security) ve üstün performansı ile özel
uygulamalar için geliştirilmiştir.Kısaca NT Workstation,istemci –
sunucu (Client – Server) modelinin client yapısını oluşturmak için imal
edilmiştir.NT Server ise merkezi sistem yönetimini üstlenen bir hizmet
birimi yazılımıdır.Adından da anlaşılacağı gibi istemci–sunucu modelinin
server yapısını oluşturmak için yapılmıştır.
Kısaca farkları
:
Maksimum
Bağlantı
: NT Workstation’ da yapılacak maksimum bağlantı sayısı 10’ dur.Fakat
NT Server’ da sınırsız sayıda bağlantı yapılabilir. Simetrik Çoklu
İşleme
: NT Workstation’ da 2 işlemci desteklenir.NT Server’ da ise 4
işlemci desteklenir. RAS (Remote
Access Server) (Server’ a Uzaktan Erişim)
: NT işletim sistemi internet bağlantısıyla Server’ ın uzaktan
kontrolüne imkan tanımaktadır .Server' a uzaktan erişimin sayısı
Workstation’ da 1’ dir .Fakat NT Server’ da aynı anda 256 tane erişim
yapabilir. Dizin Çoğaltma
: NT Workstation’ da alıcı olarak mümkündür.Server’ da ise hem alıcı
hem de verici olarak bu özellik mümkün hale getirilmiştir. Domain (Bölge)
Kontrolü
: Workstation,domain kontrolünü desteklemez.Server destekler. Macintosh
Hizmetleri
: Workstation,Macintosh hizmetlerini desteklemezken,Server bu
hizmetleri destekler. DFT (Disk
Aksaklık Toleransı)
: Workstation disk aksaklık toleransını desteklemez,Server
destekler. Internet
/Intranet
: Workstation bu iki özelliği Peer Web Servisi olarak desteklerken ,Server ise IIS
,Front Page özellikleri ile destekler.
NT İşletim Sisteminin Özellikleri
Çoklu Ortam
: Intel 386 ve üzeri işlemcileri destekler.Power PC gibi RISC (Reduced
Instruction Set Computers) işlemcilerini destekler.Çoklu ortamı
desteklemesi yanında simetrik çok-işlemciliği(symmetric multiprocessing)
destekler. Çok görevlilik
ve Çok İşlemlilik
: Çok görevlilik (multitasking),çok sayıda uygulamanın aynı anda
çalışmasıdır.Bir uygulama çalışırken diğer uygulamaların da aynı anda
çalışması sağlanır.Bunun yanısıra bir uygulama parçacıklara(thread)
bölünerek aynı anda birden fazla işlem çalıştırır.Bu arada sisteme
dahil olan diğer işlemciler de kullanılır.Böylece uygulama çalıştırma
konusunda hız sağlanır. Güvenlik : Bir ağ
yapısında güvenlik,o ağda bulunan bilgi kaynaklarının korunması ile
sağlanır.Bellekte ve sabit diskte bulunan verilerin,belli kullanıcı
hakları ve izinleri ile güvenliği sağlanır.Bu şekilde gerek dışarıdan,gerekse içeriden kaynaklanabilecek saldırılar daha aza indirgenmiş olur.
Farklı
Uygulamaları Destekleme
: Microsoft Windows NT işletim sistemi,diğer işletim sistemleri için
yazılan uygulama gruplarını destekler.Bu uygulamalar; Ms-Dos,Win 16,Win 32,OS/2,POSIX.
Bütünleştirilmiş Ağ Olanağı
: NT işletim sistemi,gerekli ağ sürücülerine (network drivers (NETBeui)
ve protokollerine sahiptir.Bununla birlikte NT başka ağ yapılarını da
desteklemektedir.Bunlar; Banyan VINES,DEC PATHWORK,IBM LAN Server,IBM SNA,LAN Manager,WFW,Novel Netware,Apple Talk,TCP/IP. Gelişen
Teknolojileri Kullanabilme
: Microsoft Windows NT işletim sistemi,günümüzde hızla gelişen donanım
olanaklarını kullanabilme yönünden gelişmiş özelliklere sahiptir. Çoklu Bağlanma
Olanakları
: Windows NT İşletim Sistemi değişik bilgisayarlar arasında bağlantı
sağlar.NT NDIS uyumlu protokolleri destekler.Bunlar: TCP/IP,Netbeui,DLC,Apple Talk,Nwlink. İstemci Desteği
: Windows NT işletim sistemi iş istasyonlarını destekler.MS-DOS,Windows,Wfw,NT Workstation,OS/2,Novell Netware ve Macintosh (NT Server sadece). Dosya Sistemi
: NT işletim sistemi,diğer işletim sistemlerinin yanısıra FAT,HPFS,NTFS ve CDFS dosya sistemlerini destekler.